به نام خدا .
مطلب شماره 70
خلاصه نویسی از کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی اثر دکتر علی اکبر ولایتی .
تاریخ شروع نهم بهمن نودودو .
این فصل از کتاب به کلیات مفهومی فرهنگ و تمدن و انواع و ارتباطات آنها میپردازد و در ادامه تاریخ خلاصه واری از قبل اسلام تا دوره فتوحات دارد.
بخش اول
کلیات ( فهرست بار )
- بنیاد های مفهومی و زمینه های تاریخی
- تعاریف
- فرهنگ
- تمدن
- ارتباط تمدن و فرهنگ
- عوامل موثر در زایش و اعتلای تمدن ها
- عوامل و علل زوال و انحطاط تمدن ها
- چکیده ای از تاریخ و فرهنگ اسلام از عصر دعوت تا دوره ی فتوح
( خلاصه متن این فصل )
-
1.
بنیاد های مفهومی و زمینه های تاریخی
- آغاز دین اسلام : حدوا سال 610 میلادی
- دو مرحله ی تایخ مفهومی دین اسلام : مرحله ی دعوت و مرحله ی هجرت .
- صلح حدیبیه باعث چه چیزی شد ؟ باعث تثبیت حاکمیت اسلام در شبه جزیره شد .
- با ارسال نامه های پیامبر به سران کشورها ی همسایه چه امکانی فراهم شد ؟ اماکن ارتباط مسلمانان با کشور های همسایه .
- با انتشار اسلام در گستره ی عظیم جغرافیایی چه اتفاقی افتاد ؟ الفت و وحدت در میان مردمی حاکم شد که تا پیش از ظهور اسلام محدوده زندگی آنان صحنه ی نبردهای بی حاصل بود .
- دین اسلام زمینه ی : تضارب آرا و افکار بین تمدن اسلامی و فرهنگ تمدن های پیشین را فراهم ساخت.
- معارف اسلامی چگونه پدید آمد ؟ بر محوریت قرآن کریم و با ساتفاده بهینه از علوم و معارفی که در سرزمینها پیش از اسلام وجود داشت پدید آمد.
- آغاز و اوج معارف اسلامی ؟ از اواخر سده ی دوم پدید و اوج آن سده چهارم بود .
- آغاز و اوج ادب ؟ از سده ی چهارم پدید و سده ی 5و6و7 اوج ادب بود .
- آغاز و اوج عرفان ؟ در دو شاخه نظری و عملی . دوران شکوفایی سده های4تا6 و تا سده9 ادامه یافت.
- رونق و اوج هنر ؟ سده های 5و6 رونق آن و سده های 10 و 11 اوج هنر بود .
- افول اسلام : اواخر سده ی 10 و اوایل سده ی 11 به افول رسید .
- عوامل انحطاط : عوامل بیرونی و درونی .
- نظرات درباره ی انحطاط تمدن اسلامی : می توانست اسباب نابودی بنیاد های تمدن اسلامی و کم رنگ شدن دین باشد.
- با بیداری اسلامی معلوم شد ؟ دوران انحطاط فقط دوره ی فترت در مسیر تمدن سازی دین اسلام است.
- بیداری اسلامی نتیجه ی چه بود ؟ سرخوردگی متفکران مسلمان از اندیشه های نوگرایانه ی اروپا.
- بیداری اسلامی چگونه شکل گرفت ؟ با اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی(1) و شیخ محمد عبده(2) و عبدالرحمن کواکبی(3) و بسیاری دیگر و بر پایهدعوت اسلامی شکل گرفت .
  
|
عصر دعوت چگونه آغاز شد : با دعوت به حفظ و پاسداری از ارزش های اسلامی و مفاهیم قرآنی .
- هدف از بیداری اسلامی : نیل به کمال مطلق ، عهد پیامبر در مدینه . سر انجام زمینه ساز تشکیل حکومت اسلامی شد .
-
o تعاریف :
- o فرهنگ : معنای امروزین ( مدرن ) به اصطلاح قدیم فصل جداگر انسان از حیوان است .
- § تکامل فرهنگ : انسان از راه فرهنگ بر طبیعت دورنی ( غریزه ) و طبیعت بیرونی چیره گشته و با بیرون آمدن از این طبیعت مرحله تکامل فرهنگی را پشت سر میگذارد .
- § بخش بندی فرهنگ : مادی و معنوی .
- § فرهنگ مادی : شامل وسایل و ابزارهای مادی و ...
- § فرهنگ معنوی : باور ها و اندیشه ها و آداب و سنت ها و ...(فرآورده های ذهنی)
- § شخصیت : فرهنگ شامل سازمایه های کادی و معنوی زندگی اجتماعی که فرد درون آن زاده و پرورده میشود و از این راه دارای شخصیت میشود .
- § رشد فرهنگی : فرهنگ بر پایه زندگی رشد میکند . دارای زایش و زندگی و مرگ است .
- § فلسفه تاریخ : ماجرای پیدایش و نابود شدن تمدن ها در شاخه ای از فلسفه به نام فلسفه تاریخ بررسی میشود.
- § فرهنگ شکلی از زندگی است و زندگانی خاص خود را دارد. می توان به جوان و پیر و سالم و ناسالم بخش بندی کرد .
- § فرهنگ سالم : تمدنی که نظامی از ارزش ها و اندیشه و هنجار ها به مردم خود میدهد و مردم با پذیرش درونی از آن پیروی میکنند / نتیجه : زندگی اجتماعی با هماهنگی پیش میرود و فرد با رعایت هنجار ها احساس خرسندی دارد . تمدن به سوی هدف خود در حرکت است . / می تواند پایه گذار یک تمدن جهانی باشد و سر آغاز یک مرحله ی بزرگ تاریخی.
- § فرهنگ ناسالم : هنجار ها و ارزش ها معنای درونی خود را از دست داده اند و فرد بدون باور به آنها ، از آهنها به عنوان نقاب در اجتماع به کار میگیرد . / نیرو های اجتماعی به صورت فرساینده در می آیند.
- سازه های یک فرهنگ ؟ رمز اصلی ماندگاری و کارکرد درست آن است .
- § بحران و آشفتگی فرهنگ : ایجاد عدم تناسب سازه های یک فرهنگ با ورود سازه های ذهنی یا مادی ناهمگون .
- § بحران امروزین تمدن ما : با تکنیک ها و ارزش ها و وسایل مادی مدرن به فضای زندگی ما و فرهنگ ما دچار بحران شده .
- o تمدن :
- § در مطالعات انسان شناسی در قرن نوزده : دو مفهوم فرهنگ و تمدن را کنار هم نشاندن .خیلی شبیه و هم معنی بود .
- § تمدن جنبه های مادی و فرهنگ جنبه های معنوی را در بر میگرفت .
- § از نظر جغرافیایی تمدن پهنه ی گسترده ولی فرهنگ میتواند در حد یک قبیله باشد .
- o ارتباط فرهنگ و تمدن :
- § مفهوم فرهنگ و تمدن : لازم و ملزوم نیستند چون که 1- ممکن است با رشد فرهنگ به مدنیت رسید. 2- ممکن است با کپی از یک تمدن دیگر ، یک تمدن جدید ساخت ./ از طرفی می شود که : جامعه ی غیر متمدن مثل یک قبیله یا طایفه فرهنگ بومی خود را داشته باشند ./ فرهنگ بومی : شامل باور ها ، آداب و رسوم است .
- o عوامل موثر در زایش و اعتلای تمدن ها
- § 1-امنیت و آرامش 2- غرور و همبستگی(روح هر تمدن) 3- همکاری و تعاون 4- اخلاق 5-حفظ وحدت و یکپارچگی 6-دین 7-رفاه نسبی 8-فشار اقتصادی .
- § عامل اول : زیر ساخت یک تمدن . شرایط بروز و آشکار شدن تواناییها .
- § عامل دوم : افراد گرد یک محور میایند .
- o علل و عوامل زوال و انحطاط تمدن ها
- مردم پس از رشد عقل پس از مدتی به جای توحید و پرستش خدا به ستایش علم می پردازند و از این پس جنگ بین علم و ارزش شروع شده و نیروی محرک جوامع به تدریج متوقف شده و تمدن به زوال میرود .
- طبق نظر ابن خلودن سه مرحله ی تمدن : مرحله ی پیکار و مبارزه اولیه ، مرحله ی دوم خودکامگی و استبداد و مرحله ی سوم تجمل و فساد که پایان تمدن به حساب میاید .
- مالک بن نبی : تمدن اسلامی را روح عقل و غریزه دانسته و معتقد بوده از قرن 8 هجری روح غریزه چیره شده و تمدن اسلامی از رشد خود دور شده است .
- عوامل دیگر : فقدان وحدت و انسجام جامعه ، هجوم دشمنان خارجی ، آشفتگی در بافت طبقاتی جامعه و آشفتگی در تولیدات صنعتی ، رویکرد سودا گری و واسطه گری .
-
چکیده ای از تاریخ و فرهنگ اسلام از عصر دعوت تا دوره ی فتوح
-
سه دوره تاریخ عرب : 1-دوره ی سبا و حمیر ( زمان دور دست ) 2-دوران جاهلیت (سده ی شش میلادی تا ظهور اسلام ) 3- دوره ی اسلامی(تاکنون)
- مکان دعوت حضرت ابراهیم (ع) : شبه جزیره عربستان .
- مهم ترین رکن فرهنگی عربستان قبل از ظهور اسلام : شعر در بازار عکاظ .
- مناصب سیاسی بر اساس سنت و مواریثی بود و استعداد ها میسوخت .
- مردم مکه در آرامش بودن و در دفاع از کعبه کمک می کردند .
- وضعیت زندگی اعراب مکه و یثرب : در مکه تاجر پیشه و دوراندیش ولی در یثرب کشاورزانی سخت کوش .
- حدود سال 610 میلادی ظهور اسلام .
- بیعت عقبه ی نخستین : در سال 11 بعثت قبیله ی خزرج ساکن مدینه به حج رفته بودند که با دعوت پیامبر مسلمان شدند . 12 مرد و 1 زن .
- نخستین داعی اسلام : مصعب بن عمر بر اساس عقبه اول به مدینه فرستاده شد برای تعلیم قرآن و تعالیم اسلام و آداب نماز .
- هجرت بزرگ : 12 ربیع الاول سال 14بعثت . تقسیم اصحاب به دو گروه مهاجرین(اهل مکه) و انصار(اهل مدینه)
- بنای جامعه ی اسلامی بر پایه ی : بنای مسجد و غقد برادری بین مهاجرین و انصار و پیمان همکاری بین مسلمانان و غیر مسلمانان .
- جامعه ی سیاسی اسلامی هم پس از هجرت به مدینه شکل گرفت .
- ویژگی های لازم برای دولت : برخورداری از قلمروی زمینی ، جمعیت ، حاکمیت و نظام اداری و اجرایی .
- حکومت اسلامی مدینه همه ویژگی های یک دولت را داشت.
- ویژگی های منحصر به فرد جامعه ی اسلامی : حاکمیت قانونی : وجود یک نظام حقوقی واحد برای تمام افراد جامعه بدون تبعیض .
- هدف اصلی پیامبر : حفظ و گسترش عقاید دینی .
- محکم شدن بدنه ی سیاسی و اداری جامعه ی اسلامی : با بهره گیری از درون مایه ی هدف اصلی پیامبر= حفظ و گسترش عقاید دینی .
- تعداد و کیفیت جهاد ها در طول ده سال حکمرانی پیامبر : حدود هشتاد جهاد کوچک و بزرگ بود که یا ایشان شخصا یا به فرماندهی یکی از فرماندهان بودند .
- نقش جهاد ها : تثبیت موقعیت سیاسی و نظامی حکومت نقش اساسی داشتند .
- پیمان نامه پیامبر با قبایل گوناگون : تضمین حفظ و ثبات دولت نوپای اسلامی .
- سیاست خارجی پیامبر : نامه به سران کشور های همسایه .
- تغییر لحن آیات قرآن از آیات الاهی پس از هجرت به احکام و حدود و سخن از قوانین شرع و احکام اجتماعی بود .
- مقدمات نظام اداری و ساختار دیوانی : دبیرانی برای وظیفه هایی مرحله ی بعد کارگزارانی برای بسط حاکمیت اسلامی مامور شدند. 10 سال به طول انجامید .
- در آیات به تحکیم ارکان حاکمیت اسلامی تصریح شده بود .
- رحلت پیامبر (ص) : بر اثر ماجرای سقیفه بنی ساعده با ابوبکر بیعت شد.
- دوران ابوبکر : دو سال جنگ داخلی سراسر عربستان را به زیر فرمان آورد . لشکر کشی به شام و عراق . فوت : سال سیزدهم .
- خلافت عمر : آغاز فتوح در شام و مصر و ایران و افریقا . روی آوردن مردم دیگر بلاد به اسلام به ذلیل بیزاری از حکومت هایشان . تغییر فضای اجتماعی در مدینه .
- از همین دوران سازمانهای دیوانی برای انتظام ارکان سیاسی بوجود آمد .
افسانه ایرانی
